Zambiya’nın Kurucu Devlet Başkanı Kenneth David Kaunda 28 Nisan 1924 doğmuş ve 17 Haziran 2021 tarihinde başkent Lusaka'da zatürre tedavisi gördüğü askeri hastane olan Maina Soko Tıp Merkezinde vefat etmiştir. Kaunda Zambiya'nın ilk ve kurucu devlet başkanı olarak İngiltere'den bağımsızlığını kazandığı 1964 yılı ile 1991 yılları arasında devlet başkanlığı makamında bulunmuştur. 1964 yılından itibaren ülkeyi 27 sene yöneten Kaunda, 1991 yılında gerçekleştirilen ilk çok partili seçimi kaybederek iktidarı Fredrick Chiluba'ya devretmişti.

   Kaunda, 28 Nisan 1924'te, o zamanlar Kuzey Rhodesia, şimdi Zambiya'nın bir parçası olan Chinsali'deki Lubwa Misyoner köyünde doğdu ve sekiz çocuğun en küçüğüydü. Babası Rahip David Kaunda, İskoçya Kilisesi misyoneri ve öğretmendi. Nyasaland'da (şimdi Malavi) doğdu ve Lubwa Misyoner merkezinde çalışmak için Chinsali'ye taşındı. Annesi de bir öğretmendi ve sömürge dönemi Zambiya'sında öğretmenlik yapan ilk Afrikalı kadındı. İkisi de kuzey Zambiya'da bulunan Bemba etnik grubundandı. Babası Kenneth çocukken öldü. Kaunda, 1940'ların başına kadar eğitimini burada aldı. Daha sonra ailesinin ayak izlerini takip etti ve öğretmen oldu.

   1941 ile 1943 yılları arasında Lusaka'da bulunan Munali College'da eğitimini tamamlayan Kaunda, Lubwa'da öğretmen olarak görevine başlamıştır. 1943 ile 1945 yılları arasında aynı okulda Kolej müdürü olarak görev yapan Kaunda, bu görevinin ardından orduda eğitmen olabilmek için Lusaka'ya taşınmıştır. Ancak burada eğitmen olma talebi kabul görmeyen Kaunda, olumsuz dönüşün ardından Güney Rodezya'ya (günümüzde Zimbabve) giderek burada Bindura ve Salisbury'de bulunan maden şirketlerinde çalışmıştır.

   1949'da yarı zamanlı öğretmen olarak çalışmaya başlamak için Lubwa'ya geri dönen Kaunda, 1951'de Kuzey Rodezya Afrika Ulusal Kongresi'nin (Northern Rhodesian African National Congress - NRANC) kuzey bölgeleri için örgütlemeden sorumlu sekreteri olarak atanması ile öğretmenlik görevinden istifa etmiştir. 1953'te NRANC'nin genel sekreterlik görevini yürütmek için Lusaka'ya taşınan Kaunda, burada genel başkan Harry Nkumbula ile birlikte faaliyetler yürütmüştür. Her iki siyasetçi de yürüttükleri politikalar nedeniyle tutuklanmış ve cezaevine girmiştir. Bu süreçte Nkumbula ile fikir ayrılığına düşen Kaunda, NRANC'den ayrılarak kendi partisi olan Zambiya Afrika Ulusal Kongresi'ni (Zambian African National Congress - ZANC) kurmuştur. Ancak Mart 1959'da partinin faaliyetleri yasaklanmış ve Kaunda Haziran 1959 tutuklanarak dokuz aylık cezasını çekmek adına yeniden cezaevine gönderilmiştir.

Kaunda'nın cezaevinde olduğu bir süreçte NRANC'den ayrılan ulusalcı Mainza Chona'da Birleşik Ulusal Bağımsızlık Partisi (United National Independence Party - UNIP) ile ZANC'nin ardılı bir parti kurmuş ve genel başkanlığını üstlenmiştir. Kaunda'nın Ocak 1960'ta cezaevinden çıkması ile UNIP'in genel başkanlığını Kaunda'ya devretmiştir.

Zambiya’daki İskoçya Kilisesi başpapazının oğlu olan Dr Kaunda, şiddete karşı ılımlı ve makul bir adam olarak ün yapmıştır. Kaunda, 1960'larda sömürgeci güçlere karşı uyguladığı şiddet içermeyen mücadelesiyle "Afrika'nın Gandhi'si" lakabını almıştı.

Ülkenin 1964 yılında bağımsızlığını elde etmeden kısa bir süre önce yeni anayasa kapsamında gerçekleştirilen seçimlerde UNIP ile başarılı olan Kaunda, ülkesinin başbakanı olmuş, bölgenin Zambiya ismi ile bağımsızlığını elde etmesi ile de bağımsız Zambiya'nın ilk devlet başkanı olarak devlet başkanlığı makamına çıkmıştır.

Zambiya, İngiltere’den bağımsızlığını kazanan dokuzuncu Afrika devleti olmuştur. İngiltere, İngiliz Milletler Topluluğu'nun en yeni üyesini memnuniyetle karşılarken, Prenses Mary Kraliçe'nin kişisel bir mesajını okudu. Ülkenin yeni Cumhurbaşkanı Kenneth Kaunda'ya Kraliçe'nin temsilcisi Prenses tarafından Kraliyet Bağımsızlık Alametleri verildi. Binlerce kişi, gece yarısı resmi geçiş töreniyle değişim için İngiliz Union Jack bayrağının yerini alan Zambiya Cumhuriyeti bayrağının kırmızı, siyah, yeşil ve turuncu renklerini izlerken Şafak anlamına gelen "Kwatcha" diye bağırdı. Kaunda yeni cumhuriyetin "tüm ırklardan, tüm renklerden ve tüm dinlerden tüm insanlara saygı üzerine kurulmuş bir ulus inşa etme görevi"nden söz etti.

Dr Kaunda'nın devlet başkanı olarak yaptığı ilk işlerden biri, sömürge yönetimi tarafından isyana teşvikten hapsedilen 200 "özgürlük savaşçısını" serbest bırakmak oldu.

Ayrıca Güney Afrika Başbakanı'na Nelson Mandela da dâhil olmak üzere Afrikalı liderlerin anavatanları yerine Zambiya'da hapsedilmesini isteyen mektuplar gönderdi.

Lusaka, Rodezya'dan ZANU ve ZAPU da dâhil olmak üzere 15 Afrika özgürlük hareketinin genel merkezine ev sahipliği yapıyordu.

İktidarının ilerleyen yıllarında otokrat bir rejim uygulayan Kaunda, 1968 yılında ülkesindeki siyasi partileri yasaklamıştı. 1968, 1973, 1978, 1983 ve 1988 yıllarında 1968 seçimleri hariç muhalefet partisi ve rakibi olmadan makama yeniden seçilen Kaunda, bu süreçte iktidarını güçlendirmiştir.

1070-1973 yılları arasında Bağlantısızlar Hareketi Genel Sekreterliği görevinde bulundu. 1970-1971 yıllarında Afrika Birliği Örgütü’nün 8. Başkanlığını yaptı.

Kaunda iktidarında yasaklanan muhalefet partilerinin yeniden siyasi hayata dâhil edilmesi yönünde gelen baskılar sonucu çok partili bir seçim sistemine geçilmiştir. 1991 yılında gerçekleştiren çok partili seçimlerde Çok Partili Demokrasi Hareketi lideri Frederick Chiluba'ya karşı yenilerek makamı 2 Kasım 1991'de kendisine devretmiş ve 27 yıldır bulunduğu görevinden ayrılmıştır.

Kaunda, Güney Afrika ülkelerindeki dönemin beyaz azınlık yönetimlerine karşı mücadelenin önde gelen figürlerinden biri olmuştu.

Başkanlık sonrası dönemde siyasi itibarını tekrar kazanan Kaunda, bu dönemde AIDS'le mücadele ve uluslararası arabuluculuk faaliyetleri yürütmüştü.

17 Haziran 2021 tarihinde başkent Lusaka'da zatürre tedavisi gördüğü askeri hastane olan Maina Soko Tıp Merkezi’nde vefat etmiştir.

Yorumlar